Gökbilim Yazılarım

Son yıllarda insanlar 2000 TL yöresinde paralar ödeyip digital fotoğraf makineleri alıyorlar ama aldıkları aletin özelliklerini benim gibi bir türlü öğrenmiyorlar. Hala eski usul işte deklanşöre basarsan fotoğraf çeker diyerek arkadaşlarının aile bireylerinin fotoğraflarını çekiyorlar. Objektifi de değişen ve DSLR olarak bilinen bu güzelim aletlerin müthüş özellikleri var. Ben bir kısmını biliyorum ama yukarıda da yazdığım gibi hiç denemedim, okumaktan elim degmiyor.

İlk bakışta gezegenimsi bulutsulara benziyor ama değil bu bir süpernova kalıntısı. Güney yarımkürede bulunan bizim ülkemizden gözükmeyen Kılıçbalığı takımyıldızında bulunuyor. Gökbilimdeki resmi adı SNR 0509-67.5. Bu adlar sizi korkutmasın, buradaki SNR'nin anlamı Süpernova kalıntısı (SüperNovaRemnant) demek, yanındaki rakamlar da onun gökyüzündeki koordinatlarını gösterir. Bize uzaklığı 160 000 IY. Büyük olasılıkla 1a diye sınıflandırılmış bir süpernova türü. Patlama yılı uzaya atılan gazların hızından ölçülebiliyor ve yaklaşık 400 yıl önce olduğu tahmin ediliyor.

Ben sevdiğim zaman iyi severim, madem gökyüzünde bu kadar güzel var ve onları seviyorsam sizlerle tanıştırmam gerekir. Kedigözü bu güne dek çok miktarda fotoğrafını görmüştüm ama bu kadar güzelini ilk kez gördüm. Bu güzel gökcismi parlak olduğu için küçük teleskoplar ile genellikle parlak merkezi bölgesi çekilir ve görkemli görünüşü çok beğenilirdi ama çevresinde ne olduğu bilinmezdi. Kanarya adalarındaki 2.5 m'lik Isaac Newton Teleskobu ile alınan fotoğrafında onu saran kabuğun ne denli uzaklara doğru genişlediği ilk kez görüntülendi.

Zürafa takımyıldızında, bizden 1500 ışık yılı uzakta bulunan ve kısaca U Cam diye bilinen bu gezegenimsi bulutsuyu görünce neden buna bir ad vermemişler diye düşündüm. İlk bakışta tüylü bir hayvan gibi olması dikkatimi çekmişti. Bir tane de gezegenimsi bulutsuya ben ad vereyim dedim ve “Yaprak Kurdu” adını uygun buldum.

Gezegenimsi bir bulutsu olan Parlayan Göz'ün profesyonel adı NGC 6751'dir. Kartal takımyıldızında bulunan ve gerçekten göze benzeyen bu bulutsu bizden 6500 ışık yılı uzaklıktadır. Fotoğraf Alaska üniversitesinde çalışan gökbilimci Travis Rector tarafından Gemini Güney teleskobu kullanarak çekilmiştir.

Bayrağımızdaki Ay-Yıldız ifadesini çok kullanırız ama aslında o parlaklıkta bir yıldız yoktur. Hilal şeklindeki Ay'ın yanında ya Venüs veya Jüpiter olur, yani Ay-Yıldız dediğimizde o bir yıldız değil, gezegendir. Geçen haftalarda gökyüzünün doğu bölgesi sabaha karşı festival gibiydi, bakanlar büyülendi. İşte bu festival sırasında 15 Temmuz Pazar günü sabaha karşı yine doğu ufkunda Ay Jüpiter gezegenini örttü. Bu olay her zaman olur ama gündüze denk gelirse göremeyiz. Bir sonraki örtmeyi geceleyin ancak 2034 yılında görecektik.

TYC 8241 2652 Erboğa takımyıldızında, bizden 460 ışık yılı uzaklıkta bir yıldızın katalog adı, o nedenle uzun, biz bu yazıda ondan sadece TYC yıldızı diye sözedelim. Bu genç yıldızın çevresi toz bir disk ile çevrili, Güneş sisteminin ilk zamanlarına benzediği için gökbilimciler yıldızı sürekli gözetim aktında tutmuşlar. Yıldızın yaşı yaklaşık 10 milyon yıl olarak tahmin ediliyor ve bu yaşta yıldızlar çevrelerindeki maddelerin tamamını temizleyemezler özellikle ekvator bögesinde kalan ve yıldızı saran toz diskini. Bu diskten dünyamız gibi kayalık gezegenler oluşur. Toz diskler kırmızıöte bölgede, özellikle 10 mikron dalgaboyunda ışıma yaptıklarından fotoğrafları bu dalgaboyuna duyarlı kameralar ile alınır.

Toprak neminin çevre ve iklim sistemi için önemli bir rol oynadığı eskiden bu yana biliniyordu. Bu parametre yerküre üzerindeki su, tarım süreçlerini ve kuraklık süreçlerini etkiler. Aynı zamanda iklim süreçlerine de etkisi vardır. Kıtalar üzerinde suyun buharlaşma kaynağı olduğu için su ve enerji döngülerini içerir.

Son zamanlarda gökyüzünü sürekli tarayan robotik teleskopların sayısı yüzü geçti. Dolayısıyla yere yakın geçen göktaşlarını gözleyebiliyoruz. Bunlar daha çok yere yakın oldukları zamanda çok parladıkları için ancak o zaman görülürler ve çok hızlı hareket ettikleri için de gözlem süresi 10-20 gün içinde kalır. Uluslararası Küçük Gezegen Merkezine (UKGM) bildirilen bu tür cisimlere merkez tarafından keşfedildikleri yıl ile başlayan bir kod adı verilir. İşte 2012 LZ1 göktaşı da onlardan biri.