Bildiğiniz gibi güneş sistemimizde gezegenleri iki gruba ayırırız. Küçük, kayalık yer benzeri gezegenler, büyük, gazdan oluşmuş dev gezegenler.

Birinci grup Güneş’e yakın, ikinci grup uzaktır. Bugüne dek bulunan ötegezegenlere baktığımızda bu iki grup arasındaki boyut farkı 1.6 yer yarıçapı civarında olduğunu görüyoruz. Büyüklüğü bu değerden küçük olanlar kayalık, büyük olanlar ise gaz gezegen. Şimdi özelliklerini yazacağım ötegezegen ise bu kurala uymuyor, dolayısıyla gökbilimciler de şaşırıyor.

Kepler uzay teleskobu bir takım aletleri bozulduktan sonra uzmanlar ona ikinci bir görev verdiler. İşte bu görev sırasında 2015 yılında Şubat ve Nisan ayları arasında gözlediği BD+20594 yıldızının önünden bir gezegenin geçiş yaptığını gördü. Birinci şekilde ışık eğrisini görüyorsunuz. Gezegenin blokladığı ışık miktarı ne kadar fazla ise o bize gezegenin yıldızı ile karşılaştırdığımızda ne kadar büyük olduğunu gösterir. İşte eğer yıldızın boyutunu biliyorsanız o zaman gezegenin büyüklüğünü bulursunuz. Bulunan yarıçap 2.2 yer yarıçapıydı.

Daha önce yazdığımıza göre bunun bir gaz gezegen olması gerekirdi. Hemen bir proje vererek Şili’eki La Silla gözlemevinde bulunun HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) adlı tayçekeri kullanarak sistemin dikine hız gözlemlerini yaptılar. Elde edilen dikine hız eğrisinde eğer yıldızın hareketi küçükse gezegenin kütlesi küçük, büyükse kütlesi büyük demektir. Sonuçta bu tür gözlemler ötegezegenin kütlesini verir.

Araştırmacılar geçiş gözleminden elde ettikleri yarıçapa göre ötegezegenin kütlesini 7 yer kütlesi olarak tahmin ediyorlardı. Fakat dikine hız gözlemleri iki katından fazla 16 yer kütlesi olduğunu gösterdi. Bu kütleyi yarıçapla beraber düşündüğümüzde BD+20594b ötegezegen için bulacağımız yoğunluk 7.89 gr/cm3 çıkıyor. Yerin bu değeri 5.5, Neptün’ün ise 1.6 olduğunu düşünürseniz sözkonusu ötegezegenin kocaman bir kaya olduğu, gaz olmadığı hemen anlaşılır.

Yukarıda gördüğünüz şekilde çapı küçük olan ötegezegenlerin yarıçapları kütlelerine göre hataları ile birlikte grafike edilmiştir. Renkli daireler ise soldan sağa sırasıyla Venüs, Dünya, Uranüs ve Neptün’ü göstermektedir. Üç tane sürekli eğri görüyorsunuz. Bunlar kuramsal olarak %100 demir, kaya ve sudan oluşmuş çeşitli boyut ve kütlede gezegenler içindir. Kaya çizgisinin hemen altında nokta-nokta çizgi ile gösterilmiş eğri ise kimyasal bileşimi %74 kaya (MgSiO3) ve %26 Fe (demir) olan gezegenler içindir, Venüs ve Yer için ne kadar uygun olduğu görülüyor.

Şekilde kırmızı nokta ile gösterilen BD+20594b ötegezegeni kütle ve yarıçapta gözlemsel olarak hesaplanan hataları ile yerleştirilmiştir. Her ne kadar kütle değerindeki hata büyükse de saf kayadan oluştuğu görülmektedir. Bu kuramsal sonucu belirli oranlarda kaya, demir ve su ile de elde edebilirsiniz ama ne olursa olsun yarıçapı 1.6 yer yarıçapından büyük ötegezegenlerin kayalık olamayacağı kuralını yıktığını görüyoruz. Sevgilerimle…