Gökbilim Yazılarım - 2011 Yılı

Yaklaşık 6 tonluk UARS uydusu Cumartesi (24 Eylül) günü atmosfere girdi. Perşembe gününe kadar parçaların nereye düştüğü konusunda NASA'dan resmi bir açıklama gelmedi.

Ay'ın çevresinde dolaşan Lunar Reconnaissance Orbiter uzay aracı bir ayllık zaman içinde Ay'ın kuzey kutup bölgesinin 983 fotoğrafını aldı.

6500 Işık Yılı uzaklıktaki Lambda Centauri Bulutsusunun hidrojen gazından yeni doğmuş sıcak yıldızları moröte dalgaboyunda parlıyor.

Atmosferin üst katmanlarındaki fiziksel koşulları inceleyen UARS (the Upper Atmospheric Research Satellite) fotoğrafı. Yarın yere düşecek.

Önce bu başlık için dostalarımdan özür diliyorum. Böyle bir kavram bizim kültürümüzde var mı diye Google'a sordum. Karşıma bir oyun adı ve birde gazetede japonya ile ilgili bir haber çıktı ama her ikisi de değildi. İngilizcede böyle bir kavram var ve kuzey yarımkürede çok sıcak geçen günler için kullanılıyor. Bu köpek günleri de Ağustos ayının ilk yarısında parlak köpek yıldızı olan Akyıldızın (Sirius) gece gökyüzüne gelmesi ile son buluyor.

ABD'de herkesin dilinde olmasına karşın bu kavramı bilene pek rastlanmıyor. Kişilere sorulduğunda sıcak bunaltıcı havaların egemen olduğu ve köpeklerin bile dayanamadığı günler için söylendiğini sandıklarını söylüyorlar. Bazıları ise köpeklerin dahi delirdiği sıcak havalara bağlıyorlar bu kavramı. Gerçekte köpek günleri 3 Temmuz ile 11 Ağustos arasındaki günlerdir ve bu günlerde Akyıldız sabahleyin Güneş ile hemen hemen beraber doğar. Eski yunan ve romalıların inançlarına göre orta kuzey enlemlerindeki dayanılmaz sıcak havaların nedeni bu günlerde Güneşin parlak ışıkları ile gökyüzünün en parlak yıldızı Akyıldızın ışığının birlikteliğidir. Yine eskilere göre kuraklığın, veba hastalığının ve deliliğin nedeni de yine bu iki ışığın birlikteliğidir.

Bu düşünceye karşı ilk mantıklı açıklamayı İ.Ö. 70 yıllarında Rodoslu gökbilimci Geminus yaptı . Mısır takvimini inceleyen Geminus Akyıldızın köpek günlerinin sıcağına neden olduğu inancının yanlış olduğunu, sadece güneşin ısısının en fazla olduğu mevsime denk geldiğini yazdı. Mısırlılarda yeni yıl, Akyıldızın gece gökyüzüne dönmesi ile başlardı. O nedenle Akyıldıza Nil yıldızı veya Isis yıldızı da denirdi o zamanlar. 5000 yıl önce Akyıldız bugün olduğu gibi Ağustos ayında değil 25 Haziran yöresinde güneşten hemen önce doğardı.

Eski mısırda ne zaman Akyıldız Güneşten hemen önce doğarsa, Nil Günlerinin yakın olduğunu bilirlerdi. Nil nehrinin kabarmaya başladığını ve ürünlerinin verimliliğini artırmak için sulamaya başlamaları gerektiği konusunda nehir kenarında oturan insanları uyarırlardı. Onlar da hemen sulama kanallarının kapılarını açarlardı.

O zamanlar takvimden sorumlu olan rahipler tapınaklarından köpek yıldızının sabahleyin ilk görünüşü için gözlem yaparlardı. Nil nehrinin batı kıyısında yer alan Dendera kentindeki Isis-Hathor tapınağında Isis'in bir heykeli vardır. Bu heykel uzun yüksek sütunlarla çevrili koridorun sonunda yer alır. Tanrıçanın alnında bir mücevher vardır. Tapınak Akyıldızın doğuş yönüne göre yapılmıştır. Dolayısıyla Akyıldız doğduğunda onun ışığı tam mücevherin üzerine düşmektedir. Rahipler mücevherin üzerinde bu ışığı ilk gördüklerinde tapınaktan düzenli adımlarla yürüyerek yeni yılın başladığını halka duyururlar. Tapınaktaki bir kitabede “Tanrıça Isis'in ışığı yeni yılın ilk gününde tapınağı aydınlattı ve o, ufuktaki babası Ra'nın ışığı ile kendi ışığını birbirine karıştırdı” yazar.

Köpek günlerinin en önemli ismi tanrıça Isis olduğuna göre biraz da eski Mısır mitolojisinden sözetmekte yarar var. İnsanların o zamanki inançlarını bilmek gökbilim açısından da çok önemli. Yer tanrısı Geb ile gök tanrıçası Nut'un kızıdır. Doğa, büyücülük, annelik ve doğurganlık tanrıçası olan Isis, kölelerin, günahkarların, esnafın ve ezilmişlerin de arkadaşıdır. Ahretin, yeraltı dünyası ve ölüm tanrısı olan kardeşi Osirüs ise daha sonraki inanışlarda kocası olmuştur. Isis'in çöl, fırtına ve kaos tanrısı olan kardeşi Set, Isis'i çok kıskandığı için Osirüs'ü öldürür ve çok küçük parçalara ayırır. Fakat Nil nehrine atılan ve yayın balıkları tarafından yenilen Osirüs'ün tek sağlam kalmış erkeklik organını kullanan Isis hamile kalır. Set görmesin diye Nil deltasına bataklıklara kaçar ve gök tanrısı olan oğlu Horus'u doğurur. Daha sonra büyücü gücünü kullanarak Osirüs'ü tekrar diriltir. Adlarına piramitler yapılmış bu tanrı ve tanrıçaların öyküsü aslında hiç bitmez ama benim bir yerde kesmem gerek.

Bugünlerde artık Güneş doğmadan önce Akyıldız güney-doğu yönünde parlamaya başladı ve onu göz kırparken görebilirsiniz. Eğer uzun süre dikkatli bakarsanız güneş doğduktan sonra da bir süre görebilirsiniz. Bunun nedeni gökyüzünün en parlak yıldızı oluşudur. Aynı zamanda doğal olarak büyük köpek takımyıldızının da en parlak yıldızıdır. Arapçada ona büyük köpek anlamına gelen kelb-ül-ekber adı verilmiş, ama benekli köpek adı da var Mustafa Pultar'ın “Yıldız Adları Sözlüğü”nde. Avcı'nın (Orion) iki köpeğinden büyük olanı. Sirius ise yunancadan geliyor ve anlamı kavurucu, yakıcı, parlak demek. Anlamına da baktığımızda demek ki çok eskiden bu parlak yıldız sıcak kavurucu mevsimle özdeş olarak kullanılmış. İnsanoğlunun takvim yapmak amacı ile gökyüzünü ne kadar incelediğinin bir sonucu.

Akyıldızın köpek ve tanrıçalarla bir arada anılmasına getirilen yorum ise, onun sabahleyin ilk gözüktüğü günlerde Nil nehrinin taşmaya başlayacak ve sel felaketine neden olacak olmasıdır. Bu ise tanrıçanın ne kadar kuvvetli ve yıkıcı olduğunun göstergesi. Yine bu kapsamda Akyıldız bir anlamda bekçi köpeği görevini yerine getirerek felaketi önceden haber veriyor. Ama bugün biz biliyoruz ki Akyıldız bizden sadece 8.6 ışık yılı uzaklıkta, çevresinde 50 yılda bir dönen beyaz cüce türünde bir bileşeni olan ve kış gökyüzünü süsleyen güzel parlak ve hemen farkedilen bir yıldız. Köpek günleri de sona erdiğine göre daha serin ve ılık günlerin başladığı güzel bir mevsimdeyiz. Yaşamaya bakalım....

Temmuz günü başlayan köpek günlerinin ilk günü Ankara'da Güneş doğduktan bir süre sonra Akyıldız doğuyor.

11 Ağustos günü Güneş ve köpek yıldızı beraber doğuyor. Bugün köpek günlerinin de sonu

Tanrıça İsis. Doğa, büyücülük, annelik ve doğurganlık tanrıçasının alnındaki mücevher önemli.

Tanrıça İsis, oğlu Horus'u emzirirken heykelleri vardır. Bunlar bir anlamda onun annelik tanrıçası olduğunun da simgeleri.

İsis'in kocası Osiris. Ahret ve ölüm tanrısı. Ama kendisi tanrı Set tarafından parçalanarak öldürülmüş.

Akyıldız çok parlak olduğu için gökyüzünde bulunması çok kolaydır. Özellikle Avcı'nın kuşağını uzattığınızda hemen köpek yıldızını bulabilirsiniz. Kış gökyüzünü süsler.

23. çevrimin en yüksek düzeyi 2001-02 yıllarında gerçekleşmişti. O yıllarda güneş etkinliği pek istenildiği gibi izlenemedi.

Uluslararası Astronomi Birliği (UAB), 18 Ağustos 2006 tarihinde yaptığı toplantıda gezegen kavramını yeniden tanımlayarak Pluto gezegeni ile birlikte üç gökcismini gruplayarak buna “Cüce Gezegen” adını verdi.

Bu yazıda size cüce gökadalardan sözedeceğim. Geniş anlamda bu konuda bilgi vermeden önce ABD'nin bilim medyasında üç gün önce çıkan ve Segue-I cüce gökadasında yapılan bir araştırmayı sunmak istiyorum.

Medyadaki gökbilim haberlerini okuyup eleştirmek son zamanlarda en büyük hobim oldu. Genellikle Anadolu Ajansı (AA) bilim haberlerini tercüme ederek servise koyar bizim medyamız da onu alır saçma-sapan manşetler ile haberi okutmaya çalışırlar.

Geçtiğimiz hafta medyamızda da yanlış bir başlık (Güneşte Beklenmedik Soğuma) ile yer alan haber çok dikkat çekti.