23. çevrimin en yüksek düzeyi 2001-02 yıllarında gerçekleşmişti. O yıllarda güneş etkinliği pek istenildiği gibi izlenemedi.

O nedenle tahminen en yüksek düzeyi 2012 yılında gerçekleşecek 24. güneş etkinliğin çevrimine önceden çok iyi hazırlanıldı. Yörüngede çok başarılı gözlemler yapan SOHO'nun dışında güneşin arka yüzünü görmek için 2006'nın Ekim ayında iki tane stereo uydusu fırlatıldı. Bunlar yer yörüngesinde dolaşacak ama biri yerin önünde diğeri arkasında olacak şekilde yol aldılar ve şimdi güneşin üç boyutlu fotoğraflarını çekiyorlar. Bunlar da yetmedi çok duyarlı teknolojik kameralar olan Dinamik Güneş Gözlemevini (Solar Dynamic Observatory, SDO) yörüngeye yerleştirdiler ve ayırma gücü çok büyük olan enfes gözlemler yapıyor. Bunların dışında güneş ışınımını farklı dalgaboyu aralıklarında ölçen veya farklı bir görevi olan en azından 4-5 uydu daha sayabilirim.

NASA'nın yaklaşık 3 yıl önce yaptığı tahmini görüyorsunuz. 24. çevrimin 23'den daha etkin olacağı görüşündeler o zamanlar.

Tüm bu çalışmaların amacı çok yakınımızdaki yıldız olan güneşin fiziğini anlamaktı. Bir önceki çevrim bitmeye yakınken bir çok hesaplar sonucunda bir sonraki çevrimin nasıl olacağı tahmin edilir. Aşağıdaki fotoğrafta 2008 yılının Haziran ayında yapılan tahmini görüyorsunuz. 23. çevrimde güneş leke sayısının en yüksek düzeyi 120 iken, 24. çevrim için maksimum leke sayısını 135 düzeyinde bekleniyordu. Bu tahmini, bir ay önceki veriler ışığında ve yapılan toplantıların sonunda, çoğu zaman küçük değişikliklerle birlikte NASA her ay yapar ve sayfasında yayınlar.

Bu ay NASA'nın beklentisini görüyorsunuz. Üç yıl içinde beklentilerinde çok istemedikleri halde çok indirim yapmışlar.

Bu ay yayınlanan beklentiyi yukarıdaki fotoğrafta görüyorsunuz. 135'i bir kenara koyun, NASA'nın tahmini ine ine şimdi artık 70 olacak diyorlar ama ne nümkün. Noktalı çizgi ile gösterilen beklentinin artı-eksi hatası. Bu ana kadar yapılan leke sayısı gözlemlerinin aylık ortalaması grafiğe yerleştirilir. Nedeni de güneşin dönme dönemi 27 gün olduğu için, belirli anda arkasını göremediğimizden kaynaklanır. Gözlemler ile beklentiyi siz de karşılaştırabilirsiniz. Leke sayısı hala beklentinin altında gidiyor, size de öyle geliyor mu?

Dinamik Güneş Gözlemevinin çektiği çok güzel bir görüntü.
Prominens adını verdiğimiz Güneşteki bir fışkırmanın yer boyutları ile karşılaştırılması görülmektedir.

Uzaya atılan bir bilimsel uydunun yaptığı gözlemsel araştırmalar medyada ne kadar çok çıkarsa ona harcanan bütçenin karşılığı alınmış olur. Halkın vergileri ile yapıldığı için ve halkı bilime çekmek amacıyla bu popüler haberler yapılır. O nedenle bugünlerde bazen Stereo uydularından, daha çok SDO uydusundan ikide bir haber görüyorsunuz gazetelerde. Genellikle işte şu kadar şiddetli patlama oldu, şu kadar zarar verir diye. Bir önceki çevrimde bugünlerde olan patlamaların iki katı kadar oluyordu ama bu kadar haber çıkmıyordu. Hatta geçenlerde stereo uydusu ekibinde çalışan bir ingiliz bilim insanı büyük patlamaların insanlara ne kadar zarar vereceğinden söz etti. Yani işi abarttılar, hem de kimler, bilim insanları. Bazen bilim adına utanıyorum bu tür haberleri görünce.

Uzaya yerleştirildikten bir sene sonra SDO güneşteki bir patlamayı gözlemişti.
Patlamanın olduğu bölgedeki manyetik alan çizgileri boyunca toplanan gaza dikkat ediniz. Tüm etkinliği meydana getiren de bu manyetik alan.

Beklenti hesapları yanlış çıkabilir adı üstünde zaten beklenti, bir takım istatistiki bilgilerden gidiliyor ve yanılma payı çok büyük. 24. çevrim için yapılan ihtimalleri içeren belki 10-15 makale yayınlandı ve hiç biri de tutmadı. Bir anlamda elindeki az bir veri ile gelecek etkinliği hesap etmeye çalışıyorsun, o nedenle gayet normal. Şimdi büyük bir hevesle Eylül ayının gözlemsel ortalama değerini bekliyorum. neden derseniz yine beş gündür güneşte hiç leke yok ama neyseki stereo uydularından alınan verilerde güneşin arka yüzeyinde iki grup güneş lekesi varmış.

Çok farklı dalgaboyunda güneşin sürekli görüntüsü alınmaktadır. Farklı dalgaboyunda bakmak güneşin farklı katmanına bakıyoruz anlamına gelir. Burada çok kısa dalgaboyuna alınmış görüntüde güneşin taç katmanını görüyoruz. Karanlık olarak gözüken bölgelere "taç katmanı deliği" adı verilir.

İklimi güneş etkinliğine bağlayan bilim insanları 2008 yöresinde minimum güneş etkinliğinin uzun sürmesinden, yani bir yılı aşkın güneşte hiç leke gözükmemesinden hareket ederek 24. çevrimin çok düşük düzeyde gerçekleşeceğini tahmin etmişlerdi, şu anda sadece onların tahmini tutuyor gibi gözüküyor. Bunların sayısı az, karşı grup da olanların sayısı daha fazla. Daha önce yazdığım gibi artık bu kalabalık grup da 2020 yılında başlayacak 25. çevrimde hiç güneş etkinliği olmayabileceğini yazıyorlar. Zaman ne gösterecek.

Yine SDO'nun çektiği çok güzel bir güneş patlaması. Her patlamada Güneş uzaya milyonlarca, bazen milyarlarca ton madde atar

Sonuç, uzaya gönderilen bilimsel uyduların yaptığı gözlemler, güneş ile ilgili bir çok bilimsel problemin çözülmesine neden olmaktadır. Yani bilime harcanan para hiçbir zaman boşa gitmez. Ama onları ille de göze sokmak için bilimin dışına çıkılmaması gerekir. İyi ki SDO ve SOHO var, bu uyduların internetteki sayfalarını takip edin, çok şeyler öğrenebilirsiniz.