İlişik görsele bakarsanız çarpıklığın ne anlama geldiğini görebilirsiniz. İngilizcede buna warp diyorlar. Samanyolunun diski düz değil, hafifçe çarpık. Bir grup bilimci 2019 yılında güzel bir çalışma ile bunu ortaya koymuşlardı ama bu çarpıklık daha önceden iddia edilmişti.

Gökbilimde sefeid denilen değişen bir yıldız grubu vardır. Bu tür değişenlerin ilginç bir özelliği var bize bir şekilde uzaklıklarını gösterirler. Bu tür değişenler her ne kadar 1784 yılında ilk kez keşfedilmişsede çok işe yaradıkları 1908 yılında bir kadın astronom tarafından ortaya konmuştur. Henrietta Leavitt uydu galaksimiz Büyük Magellan Bulutunda 1000 yöresinde sefeidi gözleyerek bunların değişim dönemlerini saptamış, bakmış ki o dönemle yıldızın evrene gönderdiği enerji arasında bağıntı var.

1924 yılında o zaman kadar Andromeda bulutsusu olarak bilinen galaksideki sefeidleri gözleyen Edwin Hubble bu değişenlerin bizim galakside olmadığını bulmuş, Andromedanın ayrı bir galaksi olduğunu ortaya koymuştur. O zamana kadar evrenimiz sadece Samanyolu olarak bilinirken başka galaksilerinde olduğu ortaya konmuştur. Daha sonra yakın galaksilerde sefeidler gözlenerek ve tayfından da kırmızıya kaymaları saptanarak meşhur Hubble yasası bulunmuştur.

Biz bir yıldızın parlaklığını ölçtüğümüzde ona görünen parlaklık deriz. Yıldızın bulunduğu yerden uzaya saçtığı parlaklığa da salt veya mutlak parlaklık deriz. Dolayısıyla bu iki parlaklığı birbirine bağlayan formülde eksik olan parametre yıldızın uzaklığıdır. İşte sefeidlerde dönem ve salt parlaklık arasında bu ilişki olunca, dönemini bulduğunuz sefeid türü değişenin salt parlaklığını, görünen parlaklığını da gözlediğinizden dolayıda o yıldızın uzaklığını bulabiliyorsunuz.

Klasik sefeidler genç yıldızlardı rve galaksinin kollarında bulunurlar. OGLE adını verdikleri sürekli gökyüzünü tarayan bir teleskobun uzun yıllardır yaptığı gözlemlerden ve diğer tarama teleskoplarından 2431 sefeidin dönemini saptayarak üç buyutlu grafiğe yerleştirdiklerinde galaksimizin bu çarpıklığını ortaya koydular. Bu çalışmayı 2019 yılında yaptılar. Çarpıklığın merkezden 25 000 IY uzaklıkta başladığını, galaksi kenarlarındaki yıldızların galaksi düzleminin 4 500 IY yukarıda olduğunu ve galaksi diskinin kalınlığının güneş yöresinde 500 IY iken kenarlara gidildiğinde 3 000 IY kalınlığa ulaştığını saptadılar.

Daha yaşlı sefeidler ise Mira-türü değişen adını alır, onlar ise galaksinin diskinde ve merkezi şişkin bölgede yer alırlar. Aynı grup bilimci bu kez 65 981 Mira-türü değişen yıldızın uzaklığını saptayarak yeni yayınladıkları makalede yine ilginç sonuçlar bulmuşlar. Biliyorsunuz galaksimizin şekli çubuklu sarmal bir yapıdadır. Yani merkezinde bir çubuk vardır. Çalışmada bu çubuğun uzunluğunu ve güneş ile galaksi merkezini birleştiren doğru ile arasındaki açının 20 derece olduğunu ortaya koydular. Sevgilerimle...