Güneşimizden 25 Işık Yılı (IY) uzaklıkta, gökyüzünün Sirius, Canopus, Alfa Centauri ve Arcturus’tan sonra en parlak beşinci yıldızı. Kuzey yarıkürenin ise Arcturus’tan sonra ikinci parlak yıldızı. Çalgı (Lyra) takımyıldızının en parlak yıldızı, o nedenle Alfa Lyr olarakta bilinir. Denep ve Altair ile beraber oluşturduğu meşhur yaz üçgeninin de en parlağıdır.

Vega güneşimizin yaşının onda biri kadar genç bir yıldızdır ama kütlesi güneşten iki kat fazla olduğu için güneş ömrünün onda biri kadar yaşayacaktır. Şu anda ömrünün yarısını tamamlamıştır ve 550 milyon yaşındadır. Çekirdeğinde hidrojen yakarak yaşamını devam ettirmekte, hidrojen bittiğinde beyaz cüce olarak yıldız mezarlığında yerini alacaktır.

Vega ekseni çevresinde 12.5 saatte bir döner. Güneşimizin dönmesi ise 25 günden biraz daha fazladır. Bu hızlı dönme ekvatorunun şişmesine ve kutuplardan basık olmasına neden olur. O nedenle yıldız ekvatorda kutbuna göre %23 daha geniştir. Yine bu hızlı dönme sonucu kutuplar çok sıcak ekvator bölgesi ise soğuktur. Ortalama sıcaklığı 9600 K ve uzaya yaydığı ışık güneşimizin 40 katıdır.

Uzaya ilk atılan kırmızı öte teleskoplardan IRAS 1983 yılında Vega’dan gelen ışınımı farketti ve daha sonra onun çevresinde geniş bir diske sahip olduğu anlaşıldı. 1997 yılında çekilen bir fotoğrafında yıldıza çok yakın parlak bir nokta keşfedildi ve bunun büyük bir gezegen olduğu ileri sürüldü. Fakat daha sonra uzay teleskopları ile kırmızı öte bölgede yapılan gözlemler Vega’nın gezegeni olmadığını ama yıldızı saran çok geniş bir diskin içinde yıldıza çok daha yakın ikinci bir diskin olduğu da ortaya çıktı. Disk içindeki parçacıkların çarpışıp toplanması gezegenleri oluşturur, o nedenle yıldızına yakın küçük kütleli gezegeni olabilir.

Bize yakın ve parlak olması nedeniyle Vega bir çok ilke imza atmıştır. Örneğin fotoğrafı ilk çekilen yıldızdır (1850). Tarihte tayfı alınan ilk yıldızdır (1872). Yine uzaklığı ilk ölçülen yıldızdır. Günümüzde Vega profesyonel gökbilimciler açısından çok önemli bir yıldızdır, çünkü onu bir çok özelliğinden dolayı kalibrasyon yıldızı olarak kullanırız. Örneğin geniş bant ışık ölçümünde renk indisleri sıfırdır ve parlaklığı sıfıra çok (0.026 kadir) yakındır.

Vega’nın uzay hareketi incelendiğinde güneş sistemine yaklaştığı görülmüştür. Sözkonusu hareketin hızından yararlanarak 264 000 yıl sonra bize en yakın uzaklığı 13.2 IY olacak. Bu yakınlaşmanın bir sonucu olarak 210 000 yıl sonra gökyüzünün en parlak yıldızı olacak ve Siriüs’ün pabucunu dama atacak… Vega MÖ 12 000 yıllarında kuzey kutup yıldızıydı. MS 13 700 yıllarında tekrar kutba beş derece yaklaşacak ve biz ona o zaman da kutup yıldızı diyeceğiz.

Orta çağ astrolojisinde Bahman sabit yıldızları diye bir olgu var. Seçilmiş 15 parlak yıldız bir takım büyülü uygulamalarda kullanılıyordu. Bu yıldızlardan her biri bir veya daha fazla gezegen için astrolojik güç kaynağı olarak kullanılıyordu. Yıldızın etkisini iyice güçlendirmek için bir taş ve bitki ile beraber kullanılıyordu. Vaga bu yıldızlardan biriydi ve taşı Zebercet olarak bilinen sarı renkli Yılantaşı, bitkisi ise Geyikotu türünden Kış Kokulu (Winter savory) bitkisidir. Büyü yaparken kullanılan malzemeler. Vega Merkür ve Venüs’ün gücünü artırıyordu. Astrologlar, sanatsal yetenek, statü ve etki arzusu, yüksek başarı, arıtma ve çapkınlıklık eğilimi verdiğine inanıyordu. Bu büyüden benim de yaptırmam gerek herhalde.

Yıldızın adının kökenine bakacak olursak, arapca Waqi’den türemiştir. Arapça An-nasr al-Waqi’nin anlamı saldıran kartaldır. Mısırlı gökbilimci Muhammed Al Achsasi Al Mouakket 1650 yılında yazdığı yıldız kataloğunda bu adı kullanmıştır. Daha sonra Saldıran Akbaba (Vultur Cadens) olarak latinceye çevrildi. Çalgı takımyıldızı Eski mısırlılar tarafından bir akbaba olarak betimlenmiştir. Batı dünyasında ismi 13. yüzyıl ortalarında İspanyada derlenen Alfonsine yıldız kataloğunda ortaya çıktı.Takımıldızı bir kuş olarak tasvir etmişler ve Wega veya Alvaca olarak adlandırılmıştı.

Çinliler Çalgı takımyıldızını bez dokuyan bir kıza benzetmişlerdir. Dolayısıyla hem takımyıldız hem de en parlak yıldızı da “Dokumacı Kız” olarak bilinir. Çin masallarında Vega ve Altair hem Qixi (Qi “yedi” ve Xi “gece” anlamına gelir) efsanesi ve Qixi festivali (yedinci Akşam Festivali) ile ilişkilidir. Çin ay takviminin yedinci ayının yedinci günü Niulang (Altair tarafından temsil edilen kovboy) ve Zhinü (Vega tarafından temsil edilen dokumacı kız buluşurlar. Masalda iki sevgili Samanyolunu temsil eden büyük bir nehir ile ayrılır ve yılda bir kez saksağanların kısa bir süre için yaptığı köprü sayesinde buluşabilirler. Bu efsane Çin’de 2600 yıldır sürdürülür.

Bu efsane Japonya’daki Tanabata festivaline ve Kore’deki Chilseok festivaline de ilham vermiştir. Tanabata festivali Orihime (Vega) ve Hikoboshi (Altair) buluşmasını kutlarken Kore etkinliği bir halk hikayesi olan Jiknyeo (Dokumacı Kız) ve Gyeonwu (Sığır Çobanı) buluşması ile ilişkilidir.

Eski yunanlılarda Vega, şairlerin ve müzisyenlerin üstadı olarak bilinen Orfe’nin (Orpheus) çaldığı Lir’in sapını temsil eder. Orfe neden güzel müzik yapıyordu diye merak ederseniz ölen güzel eşini tanrıların geri getirmesini istediği için. Romalılar sonbahar mevsiminin başlangıcını Vega’nın ufkun altına düştüğü güne dayandırdılar. Asurlularda yıldızın adı “Cennet yargıcı anlamına gelen “Dayan-same”, Akadlarda ise yıldızın adı Göklerin Yaşamı anlamına gelen Tir-anna’dır. Eski Babil kültüründe yıldızın adı ışığın habercisi anlamına gelen Dilgan’dır. Hindu mitolojisinde yıldız yenilmez anlamına gelen Abhijit olarak bilinir.

Vega yıldızını ülkemizden en güzel göründüğü tarih Ağustos ayıdır. Akşam saatlerinde tam tepenizde görürsünüz onu sevgili sığır çobanı ile birlikte. Ben Saklıkentte iken geceyarısından sonra doğuyordu ve gözümü alıyordu. Yıldıza yazın bakmaya alışmışız kışın o kadar parlak yıldız hangisidir diye düşünmüştüm. Unutmayalım yaz üçgeni tam tepenizde iken kuzey batı yönündeki köşe Vega’nındır.

Gelelim bilim kurgu sorununa. Çevresinde ilk kez gezegenlerin kökenini oluşturan bir disk bulunması ve bize yakın olması bir çok bilim kurgu romanına ve filme konu olmuştur. 2000’li yıllardan itibaren bu filmler çok ilgi çekmiş ve beğenilmiştir. Isaac Asimov’un yazdığı Vakıf (Foundation (1951)), Carl Sagan’ın yazdığı Temas (Contact (1985)), Robert A. Heinlein’in yazdığı Uzay Elbisemle Yolculuğa Hazırım (Have Space Suit Will Travel (1958)), Roger Zelazny’in yazdığı Bu Ölümsüz (This Immortal (1966)), Dan Simmons’un yazdığı Hyperion (1989), Greg Egan’ın yazdığı Diaspora (1997). Tüm bu bilim kurgu romanlarında Vega gezegeni ifadesi geçer.

Ben de bu 1990’lı yıllarda gözlemevimize gelen misafirlerden duymuştum, ben Vega gezegeninden geliyorum diyenler vardı veya bu bilim kurgu romanlarından etkilenmiş arkadaşlarım söz ediyordu ama medyada bu meşhur gezegenden gelen uzaylıların haberleri fazlaydı. Bugün Google amcama sordum o kadar çok kaynak bulamadı. Gül Durusel’in yazdığı “Yıldızlara Yolculuk” romanını, bir de şair Mehmet Tevfik Temiztürk’ün “Uzaylılardan Vegalılar ve Vega Gezegeni” adlı şiirini buldu.

Sonuç, Vega gezegeni bugüne dek bulunamadı ama başka yıldızların çevresinde dolanan 4300’den fazla gezegen bulundu. Hatta bir tanesinin adı ANADOLU. İşte bizler de Anadolu’dan geldik diyebiliriz artık, çünkü bizden daha iyi uzaylı henüz göremedik. Anadolu’nun uzaylıları bilimi sever ve sevdirmek için de elinden geleni yapar. Sevgilerimle…