Derslerimizde Ay'ın evreleri anlatılırken bu konuya da önem verirsek belki öğrencilerimizin kafasını gökyüzüne çevirebiliriz. Çok zor bir konu değil. Gökbilimde özellikle dünyamız ile ilgileniyorsak (doğma, batma gibi) önce bilmemiz gereken 360 derecenin 24 saate eşit olduğudur. Neden çünkü ekseni çevresinde bir dönüşü 360 derecedir ve o da 24 saate eşittir. O zaman 90 derece 6 saat, 180 derece 12 saat veya 1 saat 15 derece olduğunu çıkarabiliriz.
Yazacağım şeyler uzun isterseniz burada bırakabilirsiniz. Şekilde Ay için içeride bir yörünge çizilmiş, dolanma doğrultusu verilmiş ve merkezdeki dünyadan bakınca güneş ışınları ile aydınlatılmış Ay'ın ne kadar parlak bölgesini görebilirsiniz, o anlatılmaya çalışılmıştır. Onun dışında evreleri gösteren fotoğtraflar ise artık şekli bırakıp gökyüzünde dolanan Ay'a baktığınızda onu nasıl göreceksiniz o anlatılmaya çalışılmıştır. Yeniay evresinde Ay bize sadece karanlık yüzünü gösterdiği için değil Güneş ile beraber doğup battığı için biz onu göremeyiz, yani güneş ışınları onu görmemize mani olur.
Şimdi sürekli olarak Ay, Dünya ve Güneş araındaki açıyı düşünelim. Yeni hilal evresinde bu açı 30-45 (2-3 saat) derece yöresindedir. Akşamları güneş battıktan sonra hemen gözümüze takılır, aslında bütün gün gökyüzündedir ama gökyüzünün ışık içinde olmasından dolayı ona ilgi azdır. Dikkatli olanlar veeya teleskobu olanlar göreblir. Akşam yemeğinni yedikten sonra bir daha bakayım dediğinizde hilal Ay batmış olur. Neden güneş battıktan 2-3 saat sonra batacaktır. Ne zaman doğmuştur? Güneş doğduktan 2-3 saat sonra doğmuştur.
Ay da dünyamız gibi yörüngesinde batıdan doğuya doğru yol alır. Peki bir günde ne kadar yol alır? Yanıt gayet basit; 28 günde yer çevresinde bir tur dolanıyorsa (360 derece) bir günde 360/28 yaklaşık 13 derece. Biliyoruz ki 15 drece 1 saate karşılık geliyordu. O zaman hemen şunu söyleyebiliriz AY hergün yaklaşık 1 saat (ortalama 52 dakika) sonra batar.
İlkdördün evresine geldiğimizde Ay, Dünya ve Güneş arasında kalan açı 90 derece yani 6 saat. Bu ne demek Güneş battığında Ay tepemizde ve geceyarısı yöresinde batacak demektir. Ne zaman doğmuştur? Öğle zamanı. Bunları yazarken bir gökcisminin ortalama 12 saat gökyüzünde kaldığını varsayıyoruz ve öğrencilere öğretirken büyük bir hata da değil. Bu evrede Güneş Ay'ın yarısını aydınlatır ama biz aydınlanmış bu yüzeyin yarısını görürüz.
Dolunay evresine geldiğimizde söz konusu açı tam 180 derece yani 12 saattir. Güneş batarken Ay doğar ve tamamen aydınlık yüzünü görürüz, dolayısıyla herkesin ilgisini çeker. Bu evrede artık sabahleyin güneş doğarken o batar, bütün geceyi süsler.
Sondördün evresinde Ay, dünya ve Güneş arasındaki açı 270 derece yani 18 saattir. Akşam 6'da Güneş batar ama ortada Ay yoktur, ne zaman doğacaktır? Geceyarısnda. Bu evrede Ay'a baktığımızda artık sağ tarafı değil sol tarafı aydınlıktır. Halbuki hilal ve ilkdördün evrelerinde hep sağ tarafı aydınlıktır.
Uzun oldu ama bir özetliyelim:
1. Her gün güneş battığında Ay'a bakan bir kişi ertesi günü onun 1 saat daha geç batacağını bilir.
2. Dolunay evresine kadar Ay'ın hep sağ tarafı aydınlık iken dolunay evresinden sonra sol tarafı aydınlıktır.
3. Gündüz Ay'ı gözlemek için en uygun zaman ilkdördün ile sondördün arasındaki zamandır. Ay gündüz gözükmez diyenler için.
4. Hilal evrelerinde dikkat ederseniz Ay'ın karanlık bölgeleri de güzel görünür, bunun nedeni o evrelerde dünyamız Ay'da oturan bir kişi için dolundünya evresindedir. Dünyadan yansıyan güneş ışınları Ay'ın karanlık bölgelerini aydınlatır. Ayda oturan bu kişi dolunay evresinde dünyayı nasıl görür?
5. Daha bir çok kazanım vardır.
Sevgilerimle...