Dikkat ettiyseniz bugün kafamı en'lere takmış durumdayım, nedeni bilinmez ama bu teleskop öyküsünü okursanız dünyada bilimsel işleri nasıl yürüdüğü konusunda bilginiz olur.

Şu anda yeryüzünde en büyük teleskobun çapı 11m ile Günay Afrika'da bulunuyor (Southern African Large Telescope, SALT). Performans açısından İspanyolların 10.4 m'lik teleskobu (Gran Telescopio Canarias, GTC) daha iyi diyenler var. Her ikisi de bal peteği gibi aynaların dizilişi ile elde ediliyor, birincisi 92 tane 1m çaplı aynadan, ikincisi ise 36 tane 1.9 m'lik aynadan oluşuyor.

Fakat bilim insanları her zaman daha büyük teleskoplara gereksinme duyuyor çünkü evrenin daha derin noktalarına, çok daha sönük gök cisimlerine ve yekın yıldızlardaki ötegezegenlere bakmak istiyorlar. Bu amaçla bir çok proje var, örneğin Avrupa Birliği'nin Güney Gözlemevi'nin 39 m'lik E-ELT (European Extremely Large Telescope) veya Amerikalıların 30 m'lik TMT (Thirty Meter Telescope) teleskobu gibi. Fakat en yakın zamanda ilk ışığı alacak hangi proje var derseniz 24.5 m'lik Dev Magellan Teleskobu (Giant Magellan Telescope, GMT). Bu yazıda size 2021 yılında ilk gözlemini yapacak bu teleskobu farklı bir açıdan tanıtacağım.

Büyük teleskop ypmak isteyen bilim insanları bir araya geliyor ve projeyi yapıyorlar, maliyetini hesaplıyorlar ve nasıl yapılacağını ortaya koyuyorlar. Daha sonra projemiz bu, ortak olur musunuz diye dünyadaki bilim kurumlarına davet çıkarıyorlar. İçinde Kore, Brezilya, Avustralya ve ABD'den 7 üniversite projeye OK diyor. Yapılacak bir çok birimi de üniversiteler kendi aralarında paylaşıyorlar. Örneğin Avustralya'dan iki kurum katılıyor ama bir tanesi odak düzleminde kullanılacak tayfçekeri yapıyor, ABD'den bir üniversite aynaları döküyor. Uluslararası bir birlik kuruluyor ve geçtiğimiz Haziran ayında bu teleskobun yapımı başladı. Yaklaşık bir milyar doların biraz üzerinde maliyeti olan teleskobun üretimine başlamak için ortaklar arasında 500 milyon dolar toplandı. Zamanla her ortak üstüne düşen maliyeti ödeyecek ve bittiğinde de ne kadar ödedi ise o kadar gözlem zamanı olacak.

GMT, fotoğrafta gördüğünüz gibi her biri 8.4 m olan 7 aynadan oluşuyor. Aynaların her biri 17 ton ağırlığında. Bir aynanın dökülmesi ve sğuması tam bir yıl alıyor. Yine her aynanın yüzey eğriliğinin elde edilmesi ve parlatılması üç yıl sürüyor. Teleskobun yerleştiği kubbe 22 katlı binaya denk. İlk dökülen aynalarla yani 3-4 ayna ile 2021 yılında çalışmaya başlayacak olan GMT tam olarak 2024 yılında 7 aynası ile gözleme devam edecek. Bu teleskop hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz internette bol miktarda bulabilirsiniz.

Benim vurgulamak istediğim son zamanlarda bilimsel çalışmalar ancak bu tür ortaklıklar ile gerçekleşebiliyor. Avrupa Birliği'ne o kadar yakınız ama ne ESO'ya ne de ESA'ya bir türlü üye olamadık. Yukarıda değindiğim büyük uluslararası projelerde hiç yokuz. Bir gün aklımız başımıza gelecek ama ne zaman. Sevgilerimle...