Atmosferin üst katmanlarındaki fiziksel koşulları inceleyen UARS (the Upper Atmospheric Research Satellite) fotoğrafı. Yarın yere düşecek.

23 Eylül Cuma akşamı saat 23:00 de (±14 saat) düşmesi beklenen NASA'nın UARS (the Upper Atmospheric Research Satellite) adlı bilimsel uydusu çok büyük olduğu için (6 ton) atmosfere girdikten sonra yaklaşık 26 büyük parçasının yere ulaşacağını NASA çalışanları tahmin ediyor. Yere kadar ulaşan bu parçalardan en büyüğü 150 kg'dan fazla. İlk tahminlere göre atmosfere giriş yaptıktan sonra ülkemizin doğu ve batı kısımlarından görüneceği öngörülen uydunun son tahminlerde Türkiye'ye uğramayacağı hatta teğet bile geçmeyeceği anlaşılıyor. Ama uydularının yer atmosferine giriş tahminleri o kadar kesin olmadığı için son ana kadar bekleyeceğiz.

Sözkonusu uydunun yörünge düzlemi ile ekvator düzemi arasında 57 derecelik bir açı olduğundan bir gün boyunca bir çok yerleşim merkezinin üzerinden geçmektedir. Bakalım nereye düşecek?

12 Eylül 1991 yılında uzay mekiği ile uzaya çıkarılan UARS, 15 Eylül tarihinde uzaya bırakılarak yörüngesine oturtuldu. 750 milyon dolara malolan ve atmosferin üst katmanlarının fiziğini inceleyen uydu görevini 2005 yılında sonlandırdı. Çünkü çalıştığı bölgeden daha aşağı katmanlara inmişti ve yörünge düzeltmesi için yeteri yakıtı kalmamıştı. NASA eğer onu kendi başına bıraksaydı daha bir 20 yıl uzayda serseri bir şekilde dolaşacak ve başka uydu parçaları ile çarpışarak uzay çöplüğünün büyümesine neden olacaktı. O nedenle NASA uydunun son kalan yakıtını kullanarak onun yere düşmesini hızlandırdı. İlk tahminlere göre Ekim ayının ilk günlerinde atmosfere girmesi beklenen uydunun daha erken düşmesine güneşteki patlamalar neden oldu. Her patlama sonucunda yere doğru güneşten gelen parçacıklar atmosferin üst ketmanlarını ısıtır ve atmosferin genişlemesine, dolayısıyla da uyduların sürüklenmesi artar ve yüksekliklerinin düşmesine neden olur. Son patlamalar da Uluslararası Uzay İstasyonunun yörüngesinde 30 km düşmesine neden olmuştur.

Burada UARS uydusunun nereye ne zaman düşeceği tahmini gösterilmektedir. Avustralyanın hemen kuzey doğusunda atmosfere gireceği ve daha sonra da yine yer çevresinde 2-3 tur atacağı öngörülmektedir. Şekilde kullanılan gösterimleri iyi anlamak için kaynakların birinci sırasındaki bağlantı adresine gitmeniz gerekir.

Elips bir yörüngede dolaşan (enberi yükseklği 230, enöte uzaklığı 255 km) UARS'ın yörüngesi yerin ekvator düzlemi ile 57 derecelik bir açı yaptığı için bir gün boyunca yer yüzündeki birçok yerleşim merkezlerinin üzerinden geçmektedir. UARS'ın yere düşmesi beklenen bu 26 parçası yeryüzünde 800 km uzunluğunda bir alana yayılacaktır. Uzmanlar bir yandan bulduğunuz parçalara dokunmayın zehirli olabilir veya çabuk yanıcı olur derken bir yandan da düşen parçalar ABD'nin malıdır demekten geri kalmıyorlar. Parçaları bulanlara bir ödül veriyorlar bilmiyorum ama verseler de sanırım el altından veriyorlardır.

Düşen bir uydunun gökyüzünde nasıl görüneceği konusunda yapılmış temsili bir resim.

Gökyüzünde düşen bir uydu görmek çok keyiflidir. Atmosfere giren uydu sürtünmeden dolayı önce güneş panellerini kaybeder daha sonra tüm gövde parçalanır. Geceleyin bu parçalanmış uyduyu gördüğünüzde sürtünme nedeniyle (kinetik enerjisini ısı enerjisine çevirdiğinden) yanmaya devam eder. Tüm parçaları hemen hemen aynı yörüngeyi takip ettiğinden başınızın üzerinde bir filo şeklinde geçer ve insanları çok heyecanlandırır. Yer çevresinde dolaşan çapı 10 cm'den büyük şu anda 8000 cisim var. Bunların çoğu uydu parçaları, ölmüş uydulardır ve sadece 560 tanesi henüz görevini yerine getiren uzay araçlarıdır. Her birinin bir yaşam süresi vardır. Genellikle askeri uydular yakın yörüngelere oturtulduğu için yaşam süreleri kısadır ve birkaö ay sonra atmosfere girerek yanarlar. Ortlama olarak ayda 2-3 uydu atmosfere girer. Bizim medyamızda bu olay yine uzaylılar geldi veya UFO gözüktü diye yer alır. Örneğin 20 Mart'da Rize'de görülen esrarngiz cisim düşen bir uyduydu.

Atmosfere giren uydular hemen parçalanmaya başlar ve sanki bir filo halinde onları yanarken gözleyebilirsiniz.

Yeryüzünün %70'i okyanus ve yine yaklaşık %75'i su ile kaplı olduğundan düşen uyduların çoğu okyanulara gömülür. 1950 yıllarının sonunda başlayan uzay çalışmalarından bugüne kadar kimsenin başına bir uydu parçası düşmedi. Bu aralıkta insan yapımı 17000 cisim uzaydan atmosfere girmiştir. Parçaları yere kadar ulaşan bir çok uydu oldu. 1979 yılında NASA'nın 78 ton ağırlığındaki SkyLab istasyonu hint okyanusuna düştü. 17 ton ağırlığındaki Compton Gama Işın Gözlemevi 2000 yılında pasifik okyanusuna düştü. Dolayısıyla düşen bir uydunun yeryüzünde yaşayan 7 milyar insandan birinin üzerine düşme olasılığı çok kolay hesaplanabiliyor. Bu uydu için olsalık sadece 3200'de 1'dir.

Uzaydan düşen insan yapımı cisimler ağırlığına göre yere kadar ulaşmaktadır. Arabistan çöllerinde bulunmuş bir yakıt tankı.

Ümit edelim uydu bizim başımıza düşmesin ama bizim topraklarımıza düşsün de belki geçim sıkıntısı olan çoban Ahmet ağa onu dağda bulurda ödül alır. Ama sakın bu uyduyu gökyüzünde gördüğünüzde işte yine uzaylılar geldi demeyin. Çünkü onu yeryüzünde yaşayan uzaylılar yaptı.

Uzay çöplerinin yıllara göre nasıl arttığını gösteren bu şekil insanoğlunun uzayını da nasıl kirlettiğinin kanıtıdır.

Kaynaklar:
http://reentrynews.aero.org/1991063b.html
http://www.nasa.gov/mission_pages/uars/index.html
https://www.space-track.org/perl/new_decay.pl
http://www.youtube.com/results?search_query=uars&aq=f

Güney Afrika'ya düşmüş yine bir uzay aracı parçaları görülmektedir.