Beyaz parlak bölgelerin en parlağının bulunduğu Occator krateri. Mavi bölgeler düşük, kırmızı bölgeler yüksek yerleri göstermektedir.
Beyaz parlak bölgelerin en parlağının bulunduğu Occator krateri.
Mavi bölgeler düşük, kırmızı bölgeler yüksek yerleri göstermektedir.
Şafak Uzay Aracı Ceres cüce gezegenine yaklaşırken ilginç bir görüntü ortaya çıktı. Yüzeyinde az sayıda da olsa beyaz lekeler vardı. Zamanında o da gezegenlikten atılmıştı, yoksa ağlıyor muydu? Şafak iyice yaklaştı ona ve çevresinde yörüngeye girdi. Bilim insanları uzay aracının yörüngesini sürekli değiştirerek Ceres’e yaklaşmasını sağladılar, olguları daha yakından incelemek için. Bu beyaz lekelerden en parlak olanı büyük bir kraterin ortasındaydı.
Occator krateri ve beyaz bölgeler
Occator krateri 80 km çapında bir krater ve orta yerinde çok parlak iki bölge vardı, fotoğrafta gördüğünüz gibi. Occator, Roman mitolojisinde Tarım tanrıçası Ceres’in yardımcısının adıdır. İlk olarak ortaya atılan öneri doğal olarak bunun su buzu olduğuydu. Büyük bir meteorun çarpması sonucu yüzeyin altında bulunan okyanusdan dışarı çıkan su bir geyser olarak hemen donmuş olmalıydı. Bilim insanları Ceres’de dünyamızda göre daha fazla su olduğundan hemfikirdiler.
Şafak elde ettiği gözlemlerle ortalığı şaşırttı. Çünkü fotoğraflarda bize bembeyaz gözüken bu bölgenin yansıtma gücü %40 yöresindeydi. Eğer bu su buzu olsaydı üzerine düşen tüm ışığı yansıtmalıydı, o zaman su buzu olamazdı. Bu arada Ceres’in kendisinin ışığı yansıtma oranı sadece %9 olduğunu da anımsayalım. Bu ise bir çam ormanının ışığı yansıtma oranı, sıcak asfalt daha fazla yansıtır.
Ceres yüzey haritasında beyaz bölgeleri görmektesiniz.
Buz olmadığı kesinleşen beyaz noktanın bir tuz deposu olduğu ileri sürülmektedir. Şafak uzay aracını yöneten bilim insanları bunun tuz olduğunda hemfikirler ama ne tuzu olduğu konusunda henüz bilgileri yok. Bir görüşe göre meteor çarpması ile yüzeyin altından çıkan tuzlu su yüzeyde donuyor ve zamanla su buharlaşarak yok oluyor ve geriye tuz kalıyor. Kraterin üzerinde hemen beyaz bölgenin üzerinde bir sis tabakası olduğu da Şafak tarafından gözlendi. Ayrıca Herschel uzay teleskobu ile gözlenen bu beyaz bölgelerin çevresindeki yüzeye göre daha soğuk olduğu da gözlendi.
Bu tuzlu su olayını anımsıyorsunuz Mars yüzeyinde de 2-3 ay önce NASA bulmuştu. Şu anda ne Mars, ne de Ceres yüzeyine inerek bu tuzun ne olduğunu bilemiyoruz ama bilim insanları Ceres yüzeyinin hemen altında bulunan büyük su deposunda yaşam olma olasılığından söz etmeye başladılar. Diğer bilimsel bir bilgi de Ceres’in ölü bir gezegen olmadığı hala iç yapısı ile bir takım faaliyetlerde bulunduğudur.
Bu cücenin yoğunluğu göz önüne alındığında %25’inin su olduğu tahmin ediliyor. kayalık çekirdeği saran buz bir mantosu var ve hemen onunun üstünde çok ince kayalık bir kabuğu var. Bu nedenlerle yüzeyinde var olan yarıkların hemen altındaki suyun donması ile hacım değiştirmesine bağlanıyor. Yüzeydeki kraterlerin tam dairesel olmaması da aynı nedenle diyor gezegen coğrafyacıları.
Konik şeklindeki Yalnızlık dağını görüyorsunuz. Yüksekliği 6 km olan bu dağ Ceres'in en yüksek tepesi.
Dikkat ederseniz dağın tüm çevresi beyaz yapı ile örülü. Acaba neden yalnızlık dağı demiş olabilirler?
Yukarıda sözünü ettim ama biraz daha Herschel kırmızıöte teleskobunun verilerinden söz etmem gerekli. Ceres yüzeyin sadece kayalık materyalden değil buz oranı bol kayalık bir yapıya sahip olduğunu ve yüzeyin bir parçası hafifçe ısındığında dönemsel olarak uzaya atılan su buharı olduğunu gözledi. Bu ise Ceres’in bir atmosferi olduğunun kanıtı. Yine gözlemlerden Ceres’deki su miktarı dünyamızdaki su miktarından daha fazla.
Herschel uzay teleskobu da Ceres'i gözledi ve su buharının yüzeyden yükseldiğini buldu.
Bu fotoğrafta 1 ve 5 numaralı parlak bölgelerin kırmızıöte bölgedeki görüntüsünü sağ tarafta görüyorsunuz.
Yüzeye nazaran daha karanlık gözükmesi onların soğuk olduğunu bir göstergesi.
Şafak bu en büyük asteroide gittikçe daha da yaklaşacak ve daha yakından gözlemler yapacak. Üzerindeki tayfçeker daha kaliteli veriler göndereceği kesin. Bunları gelecekte göreceğiz. Bana göre 2015 yılının en önemli başarılarından birincisi ESA’nın Rosetta’sı ise ikinci önemli başarı NASA’nın Şafak uzay aracıdır.
Daha önemlisi ise evrende ne kadar ilginç ve muhteşem gök cisimlerinin olduğunun farkında mısınız? İşte Ceres onlardan sadece biri. Daha neler var, neler. Bu uzun yazıyı buraya kadar kaç kişi okuyacak, doğal olarak çok az insan, neyse ki ben yazmaktan mutlu oluyorum, benim için de önemli olan o. Sevgilerimle…