Yer atmosferi bir çok açıdan yeryüzünde yaşayan canlılara bir kalkan görevi görür. NASA’nın Yere Yakın Cisimler (Near Earth Objects, NEO) proğramı iki gün önce bu haritayı yayınladı.

1994-2013 yılları arasında atmosfere girip parçalanarak dağılan göktaşlarının nereler düştüğünü ve ne kadar bir enerji yayınladığını görüyoruz. Türkiye üzerinde sadece bir tane sarı nokta var ve boyutu epeyi büyük. Bu olaylarla ilgili NASA bir de çizelge yayınlamış, baktım sadece son iki yılın olayları var. Demek ki 2012 yılından önce meydana gelmiş Türkiye’de ki olay.

NASA bunları nasıl saptıyor diye merak ettim. Uluslararası nükleer test yasağı anlaşması (Comprehensive Nuclear-Test- Ban Treaty organization, CTBTO) çerçevesinde kurulan Uluslarası Veri Merkezi (IDC) yeryüzünde kurduğu 45 tane Infrasound adı verilen bu detektörle atmosferi dinliyor. Kulağın duyma sınırı olan 20 Hz’den daha düşük frekansa sahip sesleri bu detektörler algılamakta. Çalışma aralığı 20-0.001 Hz olan bu aletler atmosferde herhangibir hava sıkışması sonucu ortaya çıkan düşük frekanstaki sesleri saptıyor, dolayısıyla bir nükleer denemeyi veya uzaya atılan bir roketi hatta hızlı giden bir jet uçağını da saptayacak yetenekte. Ülkemizde bu detektörlerden bir tane dahi bulunmamakta.

Viyana’da çalışan CTBTO kurumunun başkanlığına 21 Ağustos 2014 tarihinde 124 adaydan biri olan Prof. Dr. Meral Nurcan Özel seçildi. Şimdi görevimiz Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Sayın Özel’e başvurarak bu patlamanın tam konumunu öğrenmek ve oraya gidip araştırma yapmak olmalıdır. Çünkü atmosferde parçalandıktan sonra çok sayıda parça yeryüzüne düşmektedir. Onları bularak incelememiz gerekiyor. Yakın zamanda Rusya’da Chelyabinsk kenti üzerinde parçalanan göktaşı altı kentde 7200 binanın camlarının kırılmasına ve 1500 kişinin yaralanmasına neden olmuştu. O sırada aktif olan 42 detektörden 20 tanesi saptamış. Ortaya çıkan enerjinin ne kadar olduğunu tahmin edebilirsiniz. Bu enerjinin eşdeğeri 440 000-500 000 ton dinamite eşdeğer.

Bu milyar Joule (GJ) cinsinden verilen enerjinin kaç kilo dinamitin patlamasına eşdeğer olduğu ise şöyle verilmektedir. Haritada en küçük boyutlu noktalar yaklaşık 5 ton dinamite karşılık geliyor. 100, 10 000 ve 1 000 000 GJ ise sırasıyla 300, 18 000 ve bir milyon ton dinamite eşdeğer. 20 senede meydana gelen 556 olayı ele alırsak yılda ortalama olarak 28 adet çapı 1-20 m arasında göktaşı yere çarpmaktadır. NASA son 5 yılda yere yakın geçen çapı 140 metreden büyük göktaşlarının hiç olmazsa %90’nının yörüngesini saptamak için büyük bir bütçe ayırdı. Çapı bir kilometreden büyük yere yakın geçen göktaşlarının ise %96’sı saptanmış durumda. Sevgilerimle...