1.3 Gökcisimlerinin Görünen Hareketleri

Gökcisimlerinin gözlediğimiz hareketleri :Gökcisimlerinin varsa kendi hareketleri ile, Yer’in dönme ve dolanması sonucunda Yer üzerindeki gözlemci tarafından algılanan görünürdeki hareketlerinden oluşur. Örneğin yıldızların çok uzakta olmaları nedeniyle hareket etmediklerini, konumlarının değişmediğini varsayabiliriz. Ancak, görünürde gözlemcinin algıladığı “görünür hareketleri” sözkonusudur. Bu görünür hareketler Yer’in hareketleri sonucu oluşur.

YER’İN HAREKETLERİ

Yerküremiz Güneş dizgesi içinde iki “gerçek” hareket yapmaktadır.
Kendi ekseni etrafında DÖNME (rotation) Yer, kendi ekseni etrafında bir tam dönmesini yaklaşık olarak 23 sa 56 dk da tamamlar.

Güneş etrafında Kepler yasalarına uygun yörüngesinde DOLANMA (revolution).
Güneş etrafındaki yörüngesinde bir tam dolanmasını ise yaklaşık olarak 365.22 günde tamamlar.

Güneş dizgesi dışındaki bir gözlemci YER’in iki hareketini de doğrudan izleyebilir.

Gözlemci YER üzerinde (Dünya üzerinde) ise, bu hareketleri doğrudan gözleyemez. Dönen ve dolanan cisim üzerindeki gözlemcinin gördüğü hareketler ise göreli hareketlerdir.

Bunlar “Görünen Hareketler” ya da “Görünür Hareketler “ olarak adlandırılır.

Hareket eden otobüste oturan bir gözlemci dışarıya baktığında binaları, ağaçları, duran cisimleri otobüsün hareket yönünün tersine doğru gidiyormuş gibi gürür, algılar. Aslında duragan olan bu nesneler hareket ediyormuş gibi görünmesine “görünür hareket” adı verilir.

Şimdi yukarıdaki paragrafı Yerdeki gözlemci ve gökyüzü için tekrar yazalım.

GÜNLÜK GÖRÜNÜR HAREKET ( Gökküresinin dönmesi )

Dünyamız, ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönerken, dünya üzerindeki bir gözlemci gökyüzüne baktığında; gökküresini, dünyanın dönme yönünün tersine, doğudan batıya doğru dönüyormuş gibi gürür, algılar. Aslında duragan gökküresinin dönüyormuş gibi görünmesine “günlük görünür hareket” adı verilir. (Yer’in kendi ekseni etrafında bir kez dönmesi ile “gün” tanımı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle gökküresinin bu hareketine “günlük” görünür hareket denir.)

Gerçek hareket : Yerin, ekseni etrafında dönmesi
(bunun sonucunda)
Görünür hareket : Gökküresinin yerin dönme ekseni etrafında dönüyor gibi görünmesi.
Ortaya çıkan kavramlar : Doğma, Batma, gün birimi, gece, gündüz..


• Bunun sonucunda gökküresi Yer’in dönme ekseni etrafında bir günde bir kez dönüyor gibi görünür.
• Gökküresi üzerindeki gökcisimlerinin hepsi doğudan batıya doğru bu günlük görünür harekete katılırlar. Bu hareketleri sırasında dönme ekseni etrafında gökküresi üzerinde gökeşleğine paralel çemberler çizerler.
• Günlük görünür hareket sırasında gökcisimleri gözlem yerinin üzerine çıkarlar(doğarlar), yükselir ve sonra çevrenin altına inerek batarlar. (Güneş’in ve Ay’ın doğup batması gibi.)
• Gözlem yerinin enlemine ve gökcisminin dikaçıklık değerine bağlı olarak gökküresi üzerindeki gökcisimlerinin günlük görünür hareketleri farklı farklı olur.
• Dikaçıklıkları büyük olan , gök uçlaklarına yakın olan yıldızların gökküresi üzerinde izledikleri çemberler daha küçük olur.
• Gök Eşleğine yakın olan gökcisimlerinin gökküresi üzerinde izledikleri çemberler daha büyük çaplı çemberlerdir.
• Gök eşleği üzerindeki dikaçıklığı = 0° olan gökcisimleri günlük görünür hareketleri sırasında gün boyu Gök Eşleği üzerinde yolalırlar. Bu cisimler Tam Doğu (D) noktasından doğar, Tam Batı (B) noktasından batarlar.
• Dikaçıklığı (+) olan gökcisimleri gökeşleğinin kuzey tarafında, (-) olan ngökcisimleri ise gökeşleğinin güney tarafında günlük görünür harekete katılırlar, gökeşleğinden dikaçıklıkları kadar uzakta ve gökeşleğine paralel çemberler üzerinde, doğudan batıya doğru yol alırlar(Bkz. Şekil 1.17).

Şekil 1.17 Enlemleri farklı gözlem yerlerinde, dikaçıklığı farklı olan iki yıldızın günlük görünür hareketlerinin durumu

Şekil 1.17 incelendiğinde , bir yıldızın günlük görünür hareketinin farklı enlemlerde farklı olduğu görülmektedir. Şekilde kırmızı renk ile Dikaçıklığı +30 O olan bir yıldız ile dikaçıklığı -30 ° olan bir diğer yıldızın Dünyamızda kuzey yarımküredeki farklı enlemlerde günlük hareketlerinin nasıl olduğu, doğma ve batma noktalarının nasıl farklı olduğu anlaşılmaktadır. Yıldızların bazı enlemlerde çevrenin üzerine hiç çıkamadıkları( hiç doğmayan yıldızlar ), bazılarında ise hiç çevrenin altına inmedikleri de(hiç batmayan yıldızlar) görülmektedir.

Hangi yıldızların hangi enlemlerde hiç doğmadığı veya batmadığı basit bir bağıntı ile verilir.

Değişik enlemler için hangi yıldızların hiç doğmadığını veya batmadığını Şekil 1.17 yi de dikkate alarak hesaplayabilirsiniz.

Bir örnek : φ = 40 derece olan gözlem yerinde δ > 90 - φ ⇒ δ > 50 ° olan yıldızlar hiç batmazlar. Aynı gözlem yerinde δ < - (90 - φ) ⇒ δ < -50 ° olan güney yarıküre yıldızları çevren üzerine çıkamazlar, hiç doğmazlar demektir.