ÇEVREN (Ufuk) Konumdüzeneği

Güneyaçı – Azimut ( a ) : ( G ) başlangıç noktasından Doğu’ya doğru (saat yönünün tersi yönde ) eksi (-), G başlangıç noktasından Batı’ya doğru ise artı (+) olarak 0-360 derece (veya 0-24 saat) aralığında değerler alır. (Şekil 1.13 te GY’ yayı.)

Yükseklik ( h ) : Y’ noktasından başucuna doğru artı (+) , ayakucuna doğru eksi (-) olmak üzere 0° , 90° arasında değerler alır. (Şekil 1.13 te Y’Y yayı.)

Bir gökcisminin gözlenebilmesi için onun yüksekliğinin ( + ) değerlerde olması yani çevrenin üzerinde olması gerekir.

P Noktasının ( Yerin dönme ekseninin gökküresini deldiği noktalardan birisi olan Kuzey Gök Uçlağı. Kutup Yıldızı-Polaris bu noktaya çok yakındır.) çevrenden yüksekliği gözlem yapılan yerin φ enlemi kadardır. (Şekil 1.13 te KP yayı.)

Bir gözlem yerinde Kuzey noktasından, gözlem yapılan yerin φ enlemi kadar yukarıya, başucu noktasına doğru gidilirse Kutup yıldızına ulaşılır. Dünyamızın dönme ekseni Kutup yıldızına çok yakın noktada gökküresini keser.

Şekil 1.13 te : ZK, ZY’, ZG yay uzunlukları 90 derecedir. Başka bir deyiş ile : gözlemcinin tam tepe noktası-başucu noktası çevrenin her noktasına açısal olarak 90 derece uzaktadır. Benzer şekilde, P noktası da Gök eşleğinin her noktasına açısal olarak 90 derece uzaklıktadır. PD = PE = PB = 90° demektir.

K (Kuzey), G (Güney), D (doğu) ve B (Batı) noktaları da 90 derece aralıklarla sıralanmışlardır. Açısal yay uzunluğu olarak GY’ = Y’K = KD = DG = 90° demektir.

Şekil 1.13 te basit bir işlem yapılırsa : KZ = 90° , KP = φ , PE = 90°

KZ = KP + PZ = 90° , PE = PZ + ZE = 90° ⇒ KP + PZ = PZ + ZE ⇒ KP = ZE = φ

Buradan çıkaracağımız sonuç : Başucu noktasından Güney noktasına doğru açısal olarak bulunduğumuz yerin φ enlemi kadar gidersek, E noktasına, yani gök eşleğine ulaşmış oluruz. Artık gökyüzünde gökeşleğini çizmek kolaylaşmıştır. Bir kolumuzu Kutup yıldızına doğru, diğer kolumuzu da Doğu noktasına doğru uzatalım. Bu durumda iki kolumuz arasında açı 90O olacaktır. Kutup yıldızını gösteren kolumuzun doğrultusunu değiştirmeden diğer kolumuzu, aradaki açıyı değiştirmeden Batı’ya doğru hareket ettirirsek gökküresi üzerinde E noktasından geçerek Batı noktasına ulaşacaktır. Böylece Gök Eşleğini belirlemiş oluruz.

Bu bilgileri unutmadan, Şekil 1.14 te olduğu gibi, değişik enlemlerde Kutup yıldızının ve gök eşleğinin gökküresi üzerindeki yerini sınıfta arkadaşlarını ile tartışınız.